IPO là gì ? Kiếm tiền từ cổ phiếu IPO mới niêm yết (AN TOÀN NHẤT) bằng phương pháp nào ? Thông qua bài viết này Kienthuctrade.net sẽ giới thiệu đầy đủ và chi tiết nhất cho các bạn.

Cuối năm 2019, Yeah1 (YEG) thực hiện IPO và niêm yết hơn 30 triệu cổ phiếu với mức giá chào sàn là 300.000đ/cổ phiếu. Đây là mức giá cao kỷ lục trong lịch sử chứng khoán Việt Nam ở thời điểm này.

Kết cục của YEG khá bi thảm khi giảm hơn 50% chỉ sau 1 tháng. Và sau những rắc rối gần đây với Youtube, YEG tiếp tục giảm không phanh và đến thời điểm hiện tại, giá trị vốn hóa của YEG đã giảm hơn 72% (!?).

Trước khi nói về cách để bạn có thể kiếm tiền từ cổ phiếu IPO mới niêm yết, an toàn nhất, chúng ta sẽ thảo luận 1 chút về việc…

1. IPO là gì ?

IPO, hay phát hành cổ phiếu công khai lần đầu, đôi khi được gọi là niêm yết cổ phiếu, hay đưa doanh nghiệp lên sàn v..v… là sự kiện cổ phiếu của một doanh nghiệp lần đầu được giao dịch trên hệ thống của sàn giao dịch chứng khóan nào đó.

Bạn biết rằng quyền sở hữu một công ty cổ phần được chia thành những phần bằng nhau gọi là cổ phiếu. Dù không niêm yết, cổ phiếu cũng vẫn tồn tại và được giao dịch mua bán như thường (thông qua các hợp đồng chuyển nhượng). IPO chẳng qua là một động tác để giúp việc mua bán đó được thuận lợi và minh bạch hơn mà thôi.

Ví dụ, chúng ta vẫn hay mua thịt ở chợ, nhưng do mua bán nhỏ lẻ, bạn cảm thấy khó yên tâm về nguồn gốc và chất lượng. Giờ cũng vẫn loại thịt đó, nhưng được đóng gói, được kiểm soát chất lượng, đưa vào bán trong siêu thị, rõ ràng chúng ta sẽ thấy an tâm và thoải mái hơn khi mua chúng đúng không. IPO cũng có tác dụng tương tự như vậy. Chúng ta sẽ làm rõ hơn đặc điểm của IPO với những câu hỏi phía sau.

Công ty nào có thể IPO?

Trong các loại hình doanh nghiệp, chỉ có các công ty cổ phần có thể tiến hành IPO. Về cơ bản sự “tiến hóa” của các công ty cổ phần thường trải qua 3 giai đoạn:
– Công ty cổ phần nội bộ.
– Công ty cổ phần đại chúng chưa niêm yết
– Công ty cổ phần đại chúng niêm yết
Để có thể IPO thì công ty cổ phần nội bộ cần chuyển sang dạng cổ phần đại chúng, rồi sau khi được chấp nhận thì mới có thể trình hồ sơ niêm yết.

Trước IPO cổ phiếu của công ty đại chúng này cũng có thể được giao dịch ở sàn OTC nếu muốn. Sàn OTC có thể hiểu là nơi mua bán dành cho cổ phiếu của các công ty chưa được niêm yết. Do đó sàn OTC không đòi hỏi các tiêu chuẩn cao về doanh nghiệp, chỉ cần là công ty đại chúng thì có thể giao dịch qua OTC được.

Thị trường IPO lớn nhất

Trước năm 2009, Hoa Kỳ là thị trường có giá trị vốn hóa IPO đứng đầu thế giới. Tuy nhiên, sau đó, các thị trường hàng đầu châu Á như Thượng Hải, Thâm Quyến và Hồng Kông đã vươn lên trở thành các thị trường phát hành đứng đầu thế giới với giá trị huy động là 73 tỷ USD (gần gấp đôi số tiền huy động được trên Sàn giao dịch chứng khoán New York và NASDAQ cộng lại) tại tháng 11/2011.

Đến năm 2019, Sàn giao dịch chứng khoán Hồng Kông đứng đầu thế giới về quy mô IPO, với nguồn vốn huy động tổng cộng là 307,8 tỷ đô la Hồng Kông (tương đương 37,2 tỷ USD). Trong khi đó, con số này trên sàn Nasdaq và NYSE lần lượt là 27,5 và 27,1 tỷ USD.

Thị trường chứng khoán Ấn Độ cũng đang nổi lên như một thị trường IPO hàng đầu trên thế giới. Có tới 153 đề nghị IPO trên thị trường chứng khoán Ấn Độ vào năm 2017 với giá trị vốn hóa thu về đạt 11,6 tỷ USD.

Xếp hạng	Thị trường	Tổng giá trị IPO (Tỷ USD)
1	HKEX	37,2
2	NASDAQ	27,5
3	NYSE	27,1
4	Saudi Stock Exchange	26,6
5	Shanghai Stock Exchange	25,3

(Top 5 thị trường IPO lớn nhất năm 2019. Nguồn: KPMG)

Còn tại Việt Nam, theo một đánh giá của Bloomberg năm 2018, Việt Nam được đánh giá là thị trường IPO sôi động nhất Đông Nam Á với tổng số tiền huy động được từ các thương vụ IPO năm 2018 là 2,6 tỷ USD.

Tuy nhiên, sang đến năm 2019 – 2020, thị trường IPO của Việt Nam chững lại và có dấu hiệu suy yếu. Bằng chứng là năm 2019, có tổng cộng 8 doanh nghiệp đã tiến hành IPO, sụt giảm so với con số 23 doanh nghiệp trong năm 2018. Giá trị IPO chỉ đạt 658 tỷ đồng, một con số cực kỳ khiêm tốn.

2. Tại sao nhà đầu tư lại muốn mua cổ phiếu IPO?

Tất cả chúng ta, ai cũng muốn làm giàu, kiếm được nhiều tiền và nhanh nhất có thể. Ai lại không muốn kiếm tiền nhanh?

Những nhà đầu tư mua cổ phiếu IPO thường nghĩ rằng, họ mua được cổ phiếu tốt trước người khác. Do đó, họ thường kỳ vọng rằng có thể thu được lợi nhuận nhanh chóng từ việc bán cổ phiếu sau khi cổ phiếu được niêm yết.

Niềm tin vào việc kiếm tiền nhanh được đẩy lên cao khi có rất nhiều cổ phiếu tăng phi mã sau khi niêm yết.

Thế nhưng, điều không may là…

Lợi nhuận ngắn hạn từ IPO luôn dựa trên hy vọng rằng:

Sẽ có 1 ai đó trả giá cao hơn mức giá mà bạn đã mua.

Rất khó để bạn có thể tìm kiếm được lợi nhuận trong dài hạn từ những cổ phiếu này.

Không chỉ ví dụ về YEG mà theo thống kê từ thị trường chứng khoán Mỹ, mặc dù lợi nhuận bình quân trong ngày đầu tiên niêm yết của cổ phiếu IPO là 9.4% (rất cao!) nhưng kết quả những tháng sau đó thì lại rất tệ.

Cụ thể:

Có hơn 71% cổ phiếu giao dịch dưới mức giá IPO, và mức lỗ bình quân trong 1 năm sau đó là -9.7%.

Chúng ta đều hiểu rằng, sự biến động của thị trường và các yếu tố kinh tế có tác động cực kỳ lớn đến giá cổ phiếu sau khi IPO.

Tuy nhiên, nguyên nhân sâu xa dẫn đến thua lỗ của nhà đầu tư trong trường hợp này lại đến từ quy trình IPO và niêm yết cổ phiếu.

Quy trình này tạo nên sự sai lệch (biased) cực kỳ lớn về giá trị của doanh nghiệp, với 1 mục đích duy nhất: LÀM GIÀU CHO CHỦ DOANH NGHIỆP.

3. Đối với công ty – Ưu nhược điểm khi IPO là gì?

Đối với công ty, IPO là một quyết định quan trọng. Nó sẽ tạo nên vị thế mới, cũng như kênh để huy động vốn lớn mạnh hơn, tuy nhiên cũng có những nhược điểm đi kèm:

3.1 Ưu điểm khi phát hành cổ phiếu IPO là gì?

• Tăng vị thế, uy tín đối với doanh nghiệp sau IPO. Thực sự uy tín là điều rất khó đánh giá, tuy nhiên khi IPO bắt buộc công ty phải minh bạch và công khai hơn, đặc biệt khi niêm yết công ty còn phải chịu trách nhiệm và theo luật chứng khoán. Do đó, có sự tin tưởng của đối tác kinh doanh cũng như có thể trả lãi thấp hơn khi đi vay vốn.
• Huy động vốn cho quá trình phát triển, IPO xong công ty tiếp cận với thị trường chứng khoán. Mà bản chất của thị trường chứng khoán là kênh huy động vốn. Ngay lúc IPO, công ty cũng có thể huy động được nguồn tiền lớn để phục vụ kinh doanh.
• Công ty có thể dễ dàng thưởng cổ phiếu cho lãnh đạo và nhân viên ví dụ như Masan (MSN) như cổ phiếu ESOP. Điều này hấp dẫn nhân viên hơn vì có thể bán dễ dàng, qua đó có thể tuyển dụng nhân tài tốt hơn.
• Công ty dễ dàng trong hoạt động mua bán & sáp nhập (M&A), một công ty đại chúng có thể dễ dàng sử dụng cổ phiếu của mình để mua lại công ty khác.

3.2 Nhược điểm khi phát hành cổ phiếu IPO là gì ?

• Tốn kém chi phí khi IPO. Chi phí này gồm chi phí khi IPO như thuê đơn vị tư vấn và các chi phí để duy trì công ty cổ phần đại chúng.
• Diễn biến giá cổ phiếu có thể khiến ban lãnh đạo phân tâm trong hoạt động quản lý. Thay vì chú ý để cải thiện các chỉ số kinh doanh, tài chính thì lại đánh giá dựa vào tăng giảm giá cổ phiếu.
• Công ty có thể bị lộ các bí mật và phương thức kinh doanh đối với các đối thủ cạnh tranh.
• Luôn có áp lực duy trì sự tăng trưởng trước các nguồn đầu tư vốn đầu tư từ thị trường hoặc cổ đông.
• Lãnh đạo có thể sẽ bị giảm quyền kiểm soát, hoặc sẽ dễ bị phạt do giờ phải tuân theo luật chứng khoán nữa.

4. Sự lừa dối của thị trường

Quan điểm của Warren Buffett về cổ phiếu IPO rất rõ ràng:

Một thương vụ IPO về bản chất giống như 1 giao dịch thỏa thuận có tính 1 chiều. Người bán sẽ lựa chọn 1 thời điểm phù hợp nhất để bán cổ phiếu và niêm yết…

…và đương nhiên, đó chắc chắn sẽ không phải là thời điểm có lợi cho bạn.

IPO và niêm yết 1 cổ phiếu cũng như bạn bán 1 ngôi nhà. Người bán sẽ có nhiều lợi thế bởi vì họ luôn là người hiểu rõ nhất ngôi nhà của họ. Sẽ có những chỗ bị ẩm mốc, vỡ đường ống nước, tường ngấm nước…

Người bán có tất cả mọi thông tin bên trong và đương nhiên họ cũng muốn đạt được lợi ích tài chính của họ: Bán được ngôi nhà ở mức giá cao nhất có thể. Người mua sẽ không biết rằng đằng sau lớp sơn mới đẹp là rất nhiều vấn đề về hệ thống bên trong.

Ở góc độ chủ 1 doanh nghiệp. Họ sẽ tìm đủ mọi cách để đẩy những nguồn doanh thu, lợi nhuận ngắn hạn trước khi niêm yết. Doanh nghiệp sẽ phải trông thật “đẹp và lộng lẫy” trước khi đem ra bán. Đây là công thức chung của mọi thương vụ niêm yết.

Có 2 điều mà bạn luôn nhớ:

• Hầu hết chủ doanh nghiệp đều có niềm tin “thái quá” về giá trị cổ phiếu
• Không chủ doanh nghiệp nào muốn bán cổ phiếu thấp hơn giá trị thực của nó

Và để thực hiện được điều này, chủ doanh nghiệp sẽ cần đến các trợ thủ đắc lực. Đó là:

• Team A: Investment Banking (IB, hay ngân hàng đầu tư) ở các công ty chứng khoán (sell-side)
• Team B: Nhà đầu tư tổ chức, quỹ đầu tư (vốn là khách hàng VIP của IB)

Rất nhiều nhà đầu tư không biết rằng mức giá chào bán hay niếm yết không phải do thị trường quyết định, mà là xuất phát từ “gợi ý” của IB khi làm việc với doanh nghiệp.

IB sẽ có động lực trong việc định giá cổ phiếu lên 1 mức vô lý, vì:

• IB nhận phí hoa hồng từ doanh nghiệp và nếu IB không giúp bán được ở giá cao thì doanh nghiệp sẽ chọn 1 sell-side khác
• IB phải giúp khách hàng VIP của mình là Team B có được lợi nhuận cao từ thoái vốn (bán cổ phiếu) sau khi cổ phiếu được niêm yết

Cần phải nói thêm rằng, Team B đã hỗ trợ IB và chủ doanh nghiệp trong giai đoạn trước khi niêm yết.

Họ sẽ bơm thêm vốn, giúp doanh nghiệp có 1 sự tăng trưởng mạnh mẽ, 1 báo cáo tài chính “đẹp lung linh” và đương nhiên, để đáp lại chủ doanh nghiệp phải để họ sở hữu cổ phiếu ở mức giá rất thấp, thấp hơn rất nhiều so với mức giá niêm yết.

Điều này để đảm bảo rằng, ngay sau khi niêm yết với mức giá “lừa dối” thị trường, tất cả các team sẽ ngay lập tức có lợi nhuận, bất kể tương lai dài hạn có như thế nào.

Và để đảm bảo sự chắc chắn, bạn sẽ dễ dàng bắt gặp…

• Những cuộc Roadshow gặp gỡ nhà đầu tư
• Những bài báo được mua “với thời điểm tối ưu nhất”
• Những cuộc phỏng vấn từ chuyên gia

Tất cả đều có chung 1 mục đích duy nhất: Thổi phồng truyền thông (Media). Truyền thông là công cụ dễ dàng nhất để mua được sự hưng phấn của đám đông.

Nhắc lại để bạn nhớ: Người bán (chủ doanh nghiệp) là người lựa chọn thời điểm để bán. Và thời điểm đó phải là 1 thời điểm hoàn hảo với tất cả những yếu tố truyền thông hỗ trợ, làm cho đám đông xung quanh đã thực sự hưng phấn.

Tất cả các thông tin sẽ được thổi phồng tích cực 1 cách thái quá trước những đợt IPO này. Với những nhà đầu tư CHƯA CÓ CƠ HỘI mua cổ phiếu “tuyệt vời” này, những hiệu ứng sau đây sẽ xảy ra:

• FOMO (Fear Of Missing Out): Sợ đánh mất cơ hội “ngàn vàng” có thể kiếm tiền nhanh
• Confirmation Bias: Ưa chuộng những thông tin nào xác nhận niềm tin hay giả thiết của chính mình
• Herd Mentality: Tâm lý bầy đàn, “rủ nhau” mua

Họ sẽ nhảy vào mua cổ phiếu ngay khi cổ phiếu được niêm yết. Đó là tất cả những gì chủ doanh nghiệp, IB, và Team B cần (và họ vẫn luôn dành phần thắng trong hơn 100 năm nay).

Tóm lại…

Tất cả những gì mà tôi vừa nói ở trên đơn giản là:

Những cổ phiếu IPO, về cơ bản, tại thời điểm được niêm yết thường sẽ được bán ở mức giá cao hơn giá trị thực của nó (overvalued).

Tôi biết. Tôi hiểu. Bạn sẽ tranh luận với tôi rằng:

Vậy như MWG, HVN hay VJC? Ở Mỹ cũng có Amazon, Google?

Đó vẫn là những thương vụ IPO thành công và đem lại giá trị rất lớn cho nhà đầu tư trong dài hạn đấy thôi? Tuy nhiên bạn nên hiểu rằng, những thương vụ như thế này chỉ là 1 phần rất ít, thiểu số và “hiếm”. Ở đây tôi muốn nói đến phần lớn các thương vụ IPO.

Trong nghiên cứu của ĐH Florida về tất cả các thương vụ IPO trong 36 năm, từ 1980 đến 2016 các cổ phiếu IPOs có mức sinh lợi bình quân thấp hơn thị trường chung 3.6% mỗi năm, sau 5 năm kể từ khi niêm yết.

5. Vậy làm thế nào để kiếm tiền từ cổ phiếu IPO?

Với tất cả những phân tích ở trên, tôi muốn bạn hiểu rằng: Bản chất cốt lõi của hầu hết các cổ phiếu IPOs đều là những doanh nghiệp tốt (hoặc tuyệt vời), nhưng vấn đề là cổ phiếu luôn được bán ở mức giá quá cao (overvalued) khi mới niêm yết.

Nghĩa là.

Lỗi không phải là vì các doanh nghiệp có chất lượng thấp kém, mà lỗi là ở chúng ta khi chấp nhận mức giá quá cao cho nó.

Vì vậy cách đơn giản nhất để kiếm tiền từ những cổ phiếu này là:

• (Tự mình) định giá cổ phiếu với đủ sự thận trọng cần thiết
• Không kỳ vọng (và đầu cơ) ở lợi nhuận ngắn hạn từ biến động giá với hy vọng sẽ bán được cổ phiếu cho người khác trả giá cao hơn
• Kiên nhẫn chờ đợi cho đến khi thị trường “test”, đánh giá lại cổ phiếu đó (khi cảm xúc hưng phấn của đám đông đã đi qua) và bạn có thể mua ở mức giá hợp lý nhất so với giá trị thực

Warren Buffett không bao giờ mua 1 cổ phiếu IPO chỉ đơn giản là vì nó chưa được “test” bởi thị trường.

Thực tế là lần cuối cùng mà Buffett mua 1 cổ phiếu IPO là từ những năm 1950s, khi Ford Motor niêm yết.

Ông cũng khuyên rằng:

Tôi không nghĩ rằng mua cổ phiếu IPO là việc mà 1 nhà đầu tư cá nhân thông thường nên làm.

Bạn có thể đặt cược 1 cách ngu ngốc và vẫn có thể may mắn chiến thắng nhưng đó không phải là việc mà bạn có thể làm cả đời.

Kết Luận

Ở đây, tôi sẽ không bao giờ mua 1 cổ phiếu IPO, mới niêm yết. Thông thường tôi sẽ chờ ít nhất 1 – 2 năm sau khi niêm yết để đảm bảo rằng cổ phiếu đã trải qua những đợt kiểm nghiệm, “test” với “sóng gió thị trường”.

Tôi muốn những “yếu tố kỹ thuật” đằng sau quy trình niêm yết cổ phiếu của chủ doanh nghiệp, IB và Team B sẽ dần biến mất khi sự hưng phấn quá đà của đám đông không còn. Khi đó cổ phiếu sẽ đi về đúng bản chất giá trị của nó.

Có thể, tôi sẽ bỏ lỡ cơ hội mua 1 vài cổ phiếu tốt, ở mức giá thấp (mong là như thế!). Nhưng đó là sự lựa chọn và là nguyên tắc, là kỷ luật. Tôi tin rằng đó là cách làm AN TOÀN NHẤT.